De relatie tussen financiële prikkels en schaalgrootte in het onderwijs

Het onderzoek naar de relatie tussen financiële prikkels, fusies en schaalgrootte in het onderwijs heeft twee doelen. Het eerste doel van het onderzoek is het in kaart brengen van de potentiële impact van wet- en regelgeving op de schaalgrootte in het onderwijs. Het tweede doel is om meer algemene redenen voor fusies en schaalvergroting in kaart te brengen zoals schaalvoordelen en organisatorische prikkels. Door middel van deskresearch en interviews met experts is de wet- en regelgeving van alle onderwijssectoren geanalyseerd op potentiële elementen die schaalvergroting kunnen beïnvloeden. Het uitgangspunt daarbij was dat het in de regel om elementen moest gaan die tot financiële effecten zouden leiden als de schaalgrootte zou veranderen. Vervolgens zijn interviews gehouden onder scholen en besturen om te achterhalen welke motieven daadwerkelijk een rol hebben gespeeld bij beslissingen om wel of niet te fuseren. Daarbij kon het zowel gaan om motieven die voortkomen uit wet- en regelgeving als om bredere motieven vanuit de scholen zelf of de ontwikkelingen waar zij mee te maken hebben.

Schaalvergroting kan op diverse manieren plaatsvinden, door autonome groei op school- en vestigingsniveau, bestuurlijke fusies, scholenfusies en vestigingsfusies. Uit de wet- en regelgeving kwamen vijf hoofdthema’s naar voren die potentieel kunnen leiden tot schaalvergroting. Er zijn geen specifiek aanwijsbare elementen gevonden die in het algemeen schaalvergroting bewust stimuleren. Van verschillende elementen kan schaalvergroting echter wel het indirecte gevolg zijn. Het gaat om:

1. Bekostiging: vooral lumpsumbekostiging en bekostiging op basis van leerlingenaantallen. Decentrale verantwoordelijkheid die verbonden is met lumpsumbekostiging kan aanzetten tot het zoeken naar schaalvoordelen en risicospreiding, terwijl financiering op basis van leerlingenaantallen het voor scholen aantrekkelijk kan maken om op een grotere schaal te opereren.
2. Normen schaalgrootte: opheffings- en stichtingsnormen bepalen de minimale grootte van scholen.
3. Huisvesting: hier kan onderhandelingsmacht naar gemeenten van belang zijn in geval bij huisvestingsvraagstukken gezocht wordt naar schaalvoordelen.
4. Beloning van bestuurders en directies: bestuurders en toezichthouders kunnen meer verdienen als schaalvergroting bereikt wordt.
5. Administratieve en additionele eisen: gekoppeld aan onderwijsbeleid en regelgeving kunnen deze eisen schaalvergroting uitlokken omdat daarvoor vaak professionalisering nodig is.